Ropa naftowa w Polsce – pierwsza kopalnia

Cena oleju napędowego – potocznie „ropy” oscyluje w granicach 6,70-6,80 złotych za litr – to jest stan na początek kwietnia 2023 roku. Jak wiemy, w ostatnim czasie ceny paliw – i nie tylko paliw – mocno poszły w górę, a to za sprawą między innymi zmian w gospodarce spowodowanych pandemią i wojną w Ukrainie. Największymi producentami ropy naftowej są Stany Zjednoczone, które w 2021 roku produkowały średnio 16,5 milionów baryłek ropy dziennie (1 baryłka ropy = 42 galony = 158.9873 litrów). Na drugim miejscu jeśli chodzi o produkcję uplasowała się Arabia Saudyjska produkująca średnio 11 milionów baryłek ropy dziennie, a na trzecim miejscu Rosja produkująca niewiele mniej (10,9 milionów mln baryłek dziennie). Ropa naftowa w Polsce – to tutaj powstała pierwsza na świecie kopalnia ropy naftowej i pierwsza uliczna lampa naftowa. Zobaczcie, jak to wszystko się zaczęło

Z baryłki ropy powstają między innymi właśnie olej napędowy, benzyna silnikowa i gaz LPG. Przetwórstwo ropy naftowej pozwala na uzyskanie tworzyw sztucznych, leków, środków piorących i różnych innych produktów ułatwiających naszą codzienność.

Ropa naftowa w Polsce

A wiecie, że w Polsce też wydobywa się ropę? Zapewne większość z Was wie, a dla tych, co nie wiedzą – w roku 2019 w Polsce ropę naftową wydobywało się z 87 złóż, z czego kilka było na wyczerpaniu. Nie mam informacji czy ta liczba przez lata uległa zmianie, więc jeśli ktoś z Was wie więcej w tym temacie – będzie mi bardzo miło, jeśli podzieli się wiedzą.

Tereny powiatu gorlickiego to prawdopodobnie najstarszy obszar wydobywania ropy naftowej w Polsce. Pierwsze wzmianki na jej temat pochodzą z okolic 1520 roku. Płytko zalegającej ropy (nazywanej też olejem skalnym) używano w medycynie ludowej jako środka bakteriobójczego, a w przemyśle i budownictwie jako olej do smarowania osi wozów, zmiękczania skór, konserwacji drewna.

Ropa gromadziła się w zagłębieniach terenu, potokach i stawach. Było jej tak dużo, że czasem zatruwała wodę w wykopanych przy domu studniach.

Ropiarze, bęsie, kopanki, czyli ropa naftowa w Polsce

Zbieraniem ropy zajmowali się tzw. maziarze, nazywani też ropiarzami. Do zbierania ropy używali warkoczy wykonanych z końskiego włosia lub konopi. Z czasem zapotrzebowanie na ropę wzrosło i to przyczyniło się do modyfikacji metod jej pozyskiwania. Początkowo kopano bęsie, czyli zagłębienia do których napływała ropa. Z czasem zaczęły powstawać studnie kopanki, z których ropę wydobywano przez czerpanie. To usprawniało wydobycie ropy – najgłębsze kopanki miały do 70 metrów głębokości.

Jak można się domyśleć, wykopanie kopanki wymagało bardzo dużego doświadczenia i wiązało się z ogromnym ryzykiem – musimy pamiętać, że na takiej głębokości brakuje powietrza, a za to znajduje się tam trujący metan. Nie mniej jednak, na terenie obszaru gorlickiego udało się wykopać około 700 kopanek o różnej głębokości.

Ropa naftowa w Polsce i duże znaczenie wsi Łosie

Zanim przejdziemy dalej, wróćmy jeszcze do maziarzy. W miejscowości Łosie znajdowały się złoża ropy naftowej, którą po czasie czerpano właśnie przy użyciu kopanek. Udawało się wydobywać coraz więcej ropy, a to umożliwiło rozwinięcie handlu produktami ropopochodnymi. Handlowano między innymi mazią do smarowania osi drewnianych wozów i skrzypiących sprzętów domowych czy produktami takimi jak dziegieć. Czym jest dziegieć? To gęsty płyn o ostrym smolistym zapachu, wykorzystywany w medycynie ludowej, weterynarii i rzemiośle. Podobno swoje zastosowanie miał również w praktykach magicznych. Dzisiaj jest wypalany we wsi koło miejscowości Łosie – w Bielankach. Trudni się tym jeden dziegciarz i jego uczeń.

Handel wyrobami ropopochodnymi

Mieszkańcy nie tylko produkowali te wyroby, ale i sprzedawali na terenie całej Polski. To były dobre i pożądane produkty, więc z czasem zaczęto handlować nimi również na terenie Litwy, Ukrainy, Rosji i sukcesywnie poszerzano rynek zbytu. Cała wieś trudniła się handlem produktów ropopochodnych. W 1934 roku ze wsi Łosie wyjechało 335 wozów maziarskich, co stanowiło rekordową liczbę. Wozów było więcej niż domów. Ogromną zaletą takiej formy handlu było to, że sprzedawca mógł dostarczyć towar bezpośrednio do domu Klienta. W taką trasę można było zabrać od 8 do 12 beczek z benzyną, naftą, mazią, olejami i innymi produktami ropopochodnymi. Handlowcy detaliczni sprzedawali swoje wyroby gospodarzom, a hurtownicy prowadzili sprzedaż w majątkach ziemskich i zakładach przemysłowych (np. tartakach). Każda z rodzin miała swój utarty szlak handlowy i nie wchodziła w drogę innej. Trasy i wiedza dotycząca pozyskiwania mazi były przekazywane z pokolenia na pokolenie.

Ropa naftowa w Polsce i jej wpływ na styl życia

Mieszkańcy wykorzystali szansę i wzbogacili się na handlu tymi produktami, co wpłynęło na ich styl życia. Zamiast typowych łemkowskich chat, czyli tzw. chyż zaczęto budować okazałe domy. Od typowych różniły się na przykład tym, że były wyższe o jedno piętro. Najbardziej słynna jest murowanica, czyli pierwszy murowany dom we wsi Łosie powstały w 1908 roku. Wzrok przykuwają również drewniane wille z ozdobnymi werandami, wybudowane w stylu krynickim.

Zmiana stylu ubierania

Nie tylko domy były odzwierciedleniem narastającego bogactwa. Tradycyjne łemkowskie stroje coraz często zamieniano na nowoczesne kreacje. Ten temat jest bardzo ciekawy i polecam go zgłębić. Ja wspomnę tylko, że łosianki zamawiały u krawców specjalne stroje z drogich wełenek i jedwabiu, zakładały prawdziwe korale, drogą biżuterię i nosiły sprowadzane z Węgier skórzane trzewiki na podwyższonym obcasie. Co więcej – doszło do tego, że nosiły kilka spódnic naraz, podobne do krakowskich gorsety i importowane z Podhala góralskie kożuszki. Łosianki uważano za eleganckie i najładniejsze w okolicy kobiety, ale trochę zarozumiałe.

Handlarze z Łosia i zakończenie handlu

Handel rozwijał się bardzo prężnie do czasów II wojny światowej. Wtedy handlarze z Łosia szmuglowali żywność, którą chowali w specjalnie przygotowanych drewnianych beczkach – po odkręceniu kranika płynęła z niego maź, ale w większej części beczki były nielegalne towary – wtedy to były takie produkty jak cukier, mięso czy mąka. Z kolei w metalowych beczkach nielegalnie destylowano ropę, pozyskując naftę i benzynę. W zamian za wytwarzane produkty ropopochodne otrzymywali żywność. Jak widać, maziarze to byli przedsiębiorczy ludzie, którzy potrafili odnaleźć się w każdej sytuacji. Handel jednak praktycznie zamarł po II wojnie światowej i po wysiedleniu Łemków w Akcji „Wisła” – chociaż ostatni maziarz pracował jeszcze w latach 70. XX wieku.

Sukces maziarzy zawdzięcza się przede wszystkim ich pracowitości, ale pomocne z pewnością było opracowanie sposobu destylacji i sprzedaży nafty przez Ignacego Łukasiewicza i Jana Zeh. To znacząco usprawniło proces działania, więc mogli działać na większą skalę.

Ropa naftowa w Polsce i Ignacy Łukasiewicz

Ogromne znaczenie dla rozwoju ropy naftowej na świecie miała pracowitość Ignacego Łukasiewicza, czyli polskiego farmaceuty i przedsiębiorcy. To właśnie on założył pierwszą na świecie kopalnię ropy naftowej. Ale po kolei.

Ignacy Łukasiewicz – podstawowe informacje

Ignacy Łukasiewicz urodził się w 1822 roku, w galicyjskiej wiosce Zaduszniki na ziemi rzeszowskiej. Ze względu na ciężką sytuację materialną po śmierci taty musiał przerwać edukację, a w 1836 roku rozpoczął praktykę aptekarską w Łańcucie u Antoniego Swobody. Jego życiorys jest ciekawy i warto się w niego zagłębić, ale ja – żeby za bardzo nie przedłużać – postaram się przytoczyć najbardziej istotne fakty dla zrozumienia historii.

Ścieżka kariery Łukasiewicza

W 1850 roku Łukasiewicz przeniósł się do Krakowa i rozpoczął naukę w ramach dwuletniego studium farmaceutycznego, działającego przy Uniwersytecie Jagiellońskim. Po dwóch latach uzyskał tytuł magistra farmacji, a już rok później skonstruował pierwszą prototypową cylindryczną lampę naftową. W nocy 31 lipca 1853 roku w lwowskim szpitalu przy świetle lamp naftowych chirurg Zaorski zoperował Władysława Choleckiego, ratując mu tym życie. Dzień ten uchodzi za początek światowego przemysłu naftowego.

Pierwsza na świecie uliczna lampa naftowa

Na przełomie 1853 i 1854 roku Łukasiewicz przeniósł się do Gorlic i pracował w aptece, a na jej zapleczu prowadził eksperymenty nad destylacją ropy, przy pomocy laboranta aptecznego Jakuba Kozika. Efektem tych eksperymentów było zabłyśnięcie pierwszej na świecie ulicznej lampy naftowej – właśnie w Gorlicach, na skrzyżowaniu dróg do Sękowej i Wysowej.

Ropa naftowa w Polsce i pierwsza kopalnia ropy naftowej na świecie

W tym czasie nastąpił bardzo intensywny rozwój wydobycia. Powstały pierwsze szyby naftowe, destylarnie, spółki naftowe dające początek rozwoju przemysłu naftowego w Polsce i na świecie. W roku 1854 Łukasiewicz założył kopalnię w Bóbrce, czyli pierwszą kopalnię ropy naftowej na świecie. Po trzech latach w Klęczanach otworzył rafinerię i z ropy produkował między innymi naftę, oleje smarne czy asfalt. W kolejnych latach zainicjował powstanie kilku kolejnych kopalni, a w Bóbrce otworzył leczniczy zakład kąpielowy jodowo-bromowy. W 1883 roku, czyli rok po śmierci Ignacego Łukasiewicza – na ziemiach polskich wydobywano już 51 tys. ton ropy rocznie. Byliśmy wówczas trzecią, po Stanach Zjednoczonych i Rosji, potęgą naftową świata! I tak, świadomie użyłam jednostki masy, jaką jest tona. W Europie do wyrażania ilości ropy po dziś dzień powszechnie stosuje się tony (1 baryłka ropy = 42 galony = 158.9873 litrów = 0,1364 ton ropy).

Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego Bóbrka

Obecnie na terenie najstarszej na świecie i co ciekawe – nadal działającej kopalni ropy naftowej znajduje się Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego. Bardzo polecam odwiedzić to miejsce. Spacerując po terenie muzeum – a jest to obszar 20 hektarów – poznamy szczegóły historii przemysłu naftowego przedstawione w sposób, który zainteresuje każdego. A w każdym razie każdego, kto lubi wiedzieć więcej i ceni sobie przystępnie przedstawione informacje.

Ropa naftowa w Polsce – co warto zobaczyć

W muzeum znajduje się apteka, do której warto pójść i odwiedzić jednego z najbardziej znanych farmaceutów – Ignacego Łukasiewicza. Dużym zainteresowaniem cieszą się przede wszystkim eksponaty plenerowe, które pokazują, jak wydobywano i jak wydobywa się ropę. W Muzeum zachowały się dwa oryginalne szyby naftowe z XIX wieku – szyb „Franek” i „Janina”.

Tutaj można wybrać się na 50-letnią stację benzynową. W środku znajdują się archiwalne zdjęcia poświęcone dystrybucji paliw i pamiątki z dzia­łalności marketingowej i edukacyj­nej Centrali Produktów Naftowych.

Na pamiątkę założenia kopalni Ignacy Łukasiewicz ustawił obelisk, który możemy oglądać do dzisiaj.

W 2018 na uroczystej gali zorganizowanej przez Kancelarię Prezydenta RP kopalnia w Bóbrce otrzymała tytuł Pomnika Historii – myślę, że wszyscy zgodzimy się, że to zasłużony tytuł. To miejsce w ogromnym stopniu wpłynęło na rozwój przemysłu naftowego i gazowniczego.

Ropa naftowa w Polsce, kolejne kopalnie i szkoła

Gdy prace kopalniane w Bóbrce nabierały tempa, z czasem zaczęły powstawać kolejne kopalnie, w tym w 1866 roku kopalnia w Ropiance. Do obsługi kopalni potrzebni byli wykwalifikowani pracownicy, a przecież szkół górnictwa naftowego nie było. Ignacy Łukasiewicz starał się o utworzenie takiej szkoły górniczej, jednak udało się ją założyć dopiero w 1885 roku. Szkoła kształciła specjalistów w zakresie wierceń udarowych. Dzisiaj w Ropiance możemy obejrzeć tablicę upamiętniającą powstanie tej szkoły i kiwon przypominający o znaczeniu ropy w tych okolicach.

Ropa naftowa w Polsce i znaczenie Polski w rozwoju przemysłu naftowego i gazowniczego

Polska odegrała ogromną rolę w przemyśle naftowym i gazowniczym. Kto wie, jak wyglądałaby rozwój tej gałęzi przemysłu, gdyby nie Ignacy Łukasiewicz i osoby, z którymi współpracował? Obecnie wciąż wydobywa się u nas ropę naftową, jednak nie jest to tak spektakularne, jak te około 150 lat temu. Nie mniej jednak uważam, że warto mówić o tym głośno – to jest coś, czym warto się chwalić. Tym bardziej, że początki tego przemysłu są naprawdę niezwykłe i mamy z czego być dumni.

Ropa naftowa w Polsce obecnie

Eksplorując ten rejon warto być czujnym, ponieważ w wielu miejscach można trafić na ciemne kałuże o charakterystycznym zapachu świadczące o obecności ropy. Przemierzając kolejne kilometry widzimy kiwony i inne obiekty przypominające o tym, co było siłą tego regionu – ropa naftowa. Jesteśmy na Karpacko-Galicyjskim Szlaku Naftowym, który biegnie od Gorlic poprzez Jasło, Krosno, Sanok i Ustrzyki Dolne na teren Ukrainy – do Borysławia, Drohobycza oraz Lwowa. Zatem jeśli chcecie odkryć więcej miejsc związanych z wydobyciem ropy naftowej – zapraszam do eksploracji. Sami widzicie, że warto – to tereny pełne niezwykłych miejsc.

Po więcej propozycji tras motocyklowych warto zajrzeć do zakładki podróże motocyklowe, a także na nasz kanał YouTube #TYLKOjazda.